درخت سروناز

دانستنی های علمی درباره درخت سروناز:
سرو ناز (ITALIAN CYPRESS) گونه ای درخت همیشه سبز از جنس Cupressus در خانواده Cupressaceae (سرو ها) بومی مناطق مدیترانه شرقی میباشد و هم اکنون بیشتر در شمال شرق لیبی، جنوب شرقی یونان ، جنوب ترکیه، قبرس ، مصر، شمال غرب سوریه، لبنان، مالت، ایتالیا، اردن ، و همچنین ایران توزیع شده اند. درخت سروناز بلند قامت که میتواند تا ۳۵ متر (۱۱۵ فوت) بلندی داشته باشد، دارای تاج مخروطی و پر شاخ و برگ است و عمر بسیار طولانی دارد به طوریکه درختانی با بیش از ۱۰۰۰ سال گزارش شده است.
درخت سروناز با نام های متعددی در ایران و جهان شناخته میشود که از جمله آن میتوان به (Italian, Tuscan, Graveyard Cypress, Pencil Pine) و همچنین “سرو زربین” اشاره نمود.
سرو ناز گونه ای از دسته مخروطیان (Pinophyta) – ردهٔ ناژویان (Pinopsida) – راستهٔ کاجیان (Pinales) – تیرهٔ سرو ها (Cupressaceae) و سردهٔ سرو ناز (Cupressus) میباشد.
سرو ناز در ایران بیشتر در نواحی شمالی قابل مشاهده‌است و در استان گلستان بیشتر در علی‌آباد کتول و نیز رامیان وجود دارد. درخت سرونازکه شاخص‌ترین درخت سوزنی برگ جنگلهای شمال ایران و بومی این کشور است، به طور طبیعی، در منطقه رودبار و منجیل با آب و هوای مدیترانه‌ای به صورت مخلوط با زیتون، و به صورت کاشته شده در همان رودبار و منجیل و نیز شاندرمن گیلان و می‌توان گفت سراسر ایران وجود دارد و گونه مشترک جنگلهای شمال ایران و جنگلهای اروپایی است.
این گونهٔ زیبا، بصورت توده‌ای از درخت به وسعت ‪ ۱۳۰‬هکتار در ارتفاع ‪ ۸۰‬تا ‪ ۵۰۰‬متری جنوب شرقی علی‌آباد کتول در نزدیکی روستای زرین گل این شهرستان وجود دارد که به صورت آمیخته با گونه‌های ممرز، انجیلی، آزاد، بلندمازو و ارغوان می‌باشد. در منطقه رامیان در شرق استان نیز جنگلی به وسعت ‪ ۱۵۰‬هکتار پوشیده از درختان سرو زربین دیده می‌شود. اطراف چشمه گل رامیان که یک استخر طبیعی بیضی‌شکل به طول ‪ ۹۰‬متر و عرض ‪ ۸۰‬متر و عمق بین ‪ ۴۴‬تا ‪ ۸۰‬متر است، نیز یکی از زیستگاه‌ها و ذخیره‌گاه‌های درخت سرو زربین به حساب می‌آید. درخت سروناز در مناطق دیگر شمال ایران مانند رودبار، دیلمان، پلی زغال و ارسباران نیز مشاهده شده همچنین در جنوب کشور زربین وجود دارد.به این گونه سروی، در گیلان «زربین»، علی‌آباد کتول و رامیان «سر»، آمل «سورش» و شیراز «وهل واهل» گفته می‌شود و در عربی نام آن «شجره الحیاه» است.
شاخ و برگ درخت سرونازنسبتاً متراکم و به رنگ سبز تیره است. برگ ها حدود ۲ تا ۵ میلی متر طول دارند. مخروط در ابتدا تخم مرغی شکل و یا مستطیل، به طول ۲۵ تا ۴۰ میلی متر، با ۱۰ تا ۱۴ فلس سبز و سپس قهوه ای رنگ میباشد که ۲۰ تا ۲۴ ماه بعد از گرده افشانی به بلوغ میرسد. مخروط نر ۳ تا ۵ میلیمتر طول و گرده افشانی آن در اواخر زمستان است.
زربین از قسمتهای برگ، جوانه، گل آذین، پوست و میوه که از فندق درشت‌تر است، تشکیل شده‌است. پوست شاخه‌های جوان این درخت سبز تیره تا روشن ودر یک ساله‌ها قهوه‌ای روشن تا قرمز است، اما در چند ساله‌ها به رنگ قهوه‌ای تیره، صاف و یا پولکدار می‌باشد. همچنین پوست تنه درخت الیافدار وشیارهای آن به صورت شبکه‌ای درهم رفته، چروکیده و عمیق است.
برگ درخت سروناز :
برگ های سور ناز فلسی ، به شکل تخم مرغی با نوک گرد ، بسیار کوچک و کمتر از ۶ میلیمتر طول و به رنگ سبز تیره است ، آرایش درخت سروناز متقابل متلاقی و کاملا روی هم چسبیده و در سطح پشتی آن فرو رفتگی بسیار کوچک دیده می شود .
جوانه درخت سروناز :
تخم مرغی و یا مستطیلی شکل ، با مقطع ۴ گوشه و نوک گرد ، فلسهای آن کوچک ، فشرده و به رنگ سبز روشن تا تیره دیده می شوند .
گل آذین درخت سروناز:
مخروط نر به شمل تخم مرغی کشیده ، نوک آن گرد و یا گوه ای به رنگ سبز روشن تا زرد و در انتهای شاخه های کوتاه قرار دارند . مخروط ماده کروی و یا تخم مرغی ، در قاعده و محل اتصال به پایک کمی فرورفته و سطح آن صاف تا کمی چروکیده و ناهموار و رنگ آن سبز روشن تا تیره و براق است.
مخروط درخت سروناز :
به شکل تخم مرغی تا گرد ، ۲ تا ۳ سانتی متر طول و ۵/۲ سانتی متر قطر دارد. پایک ضخیم و طول آن ۸ تا ۱۰ میلمتر ، فلسها ۸ تا ۱۴ عدد ف سپری شکل و به صورت متقابل متلاقی آرایش یافته اند . شکل سطح خارجی فلس های مخروط متفاوت ، نا برابر ئ به صورت مربع ، ۶ گوشه ، تاجی شکل ، واژ تخم مرغی و کروی است . در وسط و یا در قسمت نوک هر فلس خار کوچک و نوک برگشته دیده می شود که گاهی خارها از بین رفته و اثر آن به صورت فرو رفتگی مشاهده می شود . رنگ آن قهوه ای روشن تا خاکستری و موقع باز شدن تیره می شود . مخروطها پس از ریزش دانه های خود برای چند سالی بر روی شاخه های درخت دوام می آورند . همچنین تعدادی از مخروطها هم هرگز باز نشده و به همان حالت بسته باقی می مانند ، دانه ها بالدار و مسطح ، کوچک به رنگ قهوه ای ، بدون برجستگی یا غده رزینی ، معمولا خوش بو بوده و روغن معطری نیز تولید می کنند ، بالهای دانه باریک هستند .
پوست درخت سروناز :
پوست شاخه های جوان سبز تیره تا روشن و در یکساله ها قهوه ای روشن تا قرمز و برجستگی هایی ناشی از اثر فلس ها بر روی آن مشاهده می شود . در چند ساله به رنگ قهوه ای تیره ، صاف و ای فلس دار است ، در شاخه های اصلی تنه شیارهای باریک و نیمه عمیق وجود دارد . پوست تنه الیاف دار و شیار ها به صورت شبکه ای در هم رفته و چروکیده ، عمیق و پهن و رنگ آن قهوه ای روشن تا خاکستری است .
شاخه ها و تاج درخت سروناز :
شاخه های جوان و کوتاه نرم و باریک و در همه جهت ها دورتا دور شاخه های بلند را فرا گرفته در حدود ۱ میلیمتر قطر و مقطع آن گرد و یا ۴ گوشه است . شاخه های چند ساله پرپشت و به صورت مایل و کمانی بوده ، شاخه های اصلی تنه از مهمترین مشخصه شناسایی این واریته از گونه تیپ و سایر فرم ها و واریته ها است ، زیرا به صورت افقی و با زاویه ۸۰ تا ۱۰۰ درجه از محور تنه گسترده بوده و نوک آن متوجه بالا و یا پایین و تاج به شکل مخروطی دیده می شود .
سرو ناز نیاز آبی کم تا متوسط دارد یعنی مقاوم به خشکی است. این درختان نسبت به هرس و قطع شاخه‌های جوان وانتهایی حساسند.
چوب سرو زربین، صمغی و معطر، مقاوم به رطوبت زیاد و رنگ آن سفید شکری مایل به قهوه‌ای می‌باشد و دوام آن در برابر پوسیدگی، حمله حشرات و قارچ‌ها زیاد است، از این‌رو کارکردن با چوبش آسان است. همچنین کیفیت بالای چوب این درخت باعث شده تا به عنوان بادشکن و پوشش حفاظتی در اطراف کشتزارها از آن استفاده شود. در قدیم چوب زربین برای تهیه ابزارهای موسیقی بخصوص چنگ مورد استفاده قرار می‌گرفت. به علت دوام و استقامت، چوب زربین در کارهای هنری و نیز به علت خاصیت دفع حشرات، در ساخت قفسه‌بندی کمد به کار می‌رود.
براساس تحقیقاتی که انجام شده‌است چوب درخت سروناز مقاوم در مقابل پوسیدگی و حشرات بوده و برگ درخت سروناز خاصیت دارویی دارد. در زمینه مصرف دارویی درخت سروناز نیز گفته شده که خوردن دم کرده برگ سروناز برای سفتی ترشح ادرار و زخم روده مفید است و نیز غرغره نمودن دم کرده درخت سروناز برای درد دندان، زخم‌های لثه و سستی لثه مفید است. همچنین خوردن برگ خشک ساییده آن با عسل برای درمان سرفه مزمن و برگ شسته آن برای ضماد کاربرد دارد.
در درخت سروناز اسانس روغنی فرار وجود دارد . این اسانس خاصیت کرم کشی دارد و در هند از میوه و خرده چوب درخت سرونازبه عنوان قابض و همچنین برای دفع انگل می خورند همچنین خوردن دم کرده برگ درخت سروناز برای سختی ترشح ادرار و زخم روده ها مفید است .
در مصارف روستایی چوب درخت سروناز برای تهیه دوکهای مختلف بنام محلی (کج دوک) و چرخهای ریسبافی محلی (چر) و دستگاههای باز کننده کلاف نخ (هلار گن) بکار میرود.
توده های جنگلی زربین به و بیشتر در خاکهای فقیر با حاصلخیزی کم مستقر می شوند و رویشگاههای آن در محاصره عناصر گیاهی جنگلهای مرطوب و نیمه مرطوب هیرکانی هستند ، مهمترین عامل عقب نشینی و آشیان گزینی زربین در این گونه مناطق ، رقابت اکولوژی ضعیف و مغلوب این درخت با پهن برگان است ، چون گونه های پهن برگ در خاکها و رویشگاههای مناسب و غنی ، سریع رشد نموده و به سرعت سطح منطقه را زیر پوشش خود گرفته و و شرایط زیستی و رویشی نونهال های زربین را مختل نموده و از طریق ایجاد سایه و نیز توسعه سیستم ریشه ای خود و با جذب سریع عناصر غذایی ، از استقرار و ادامه حیات نونهال های زربین جلوگیری می کنند . از طرفی درختان زربین به علت تحمل شرایط سخت و داشتن دامنه وسیع اکولوژیکی برای بقای نسل خود از میلیونها سال پیش به چنین مناطقی که پهن برگان به سختی در آن قادر به رشد هستند روی آورده و آشیان گرفته اند ، به طور کلی زربین گونه ای است مقاوم ، سیستم ریشه ای آن عمیق و قوی بوده و این درخت را قادر می سازد تا در میان تخته سنگها و شیبهای تند و پرتگاهی به راحتی مستقر شود. خشکی و برودت تا منهای ۲۰ درجه را بدون هیچ مشکلی تحمل کرده ، ولی در خاکهای مرطوب با لایه های عمیق هوموس ، ریشه های آن سطحی شده و تاج متراکم آن در اثر ریزش برفهای سنگین و آبدار به سرعت خمیده شده و سقوط می کند . زربین در حوالی سن ۱۰ سالگی شروع به تولید مخروط و بذر می کند و دوره ی بذر آوری فراوان آن تقریبا هر ساله است .
از آفات سرو ناز میتوان به Bagworm و همچنین کنه ها اشاره کرد. همچنین پوسیدگی ریشه ها یکی از بیماری های نسبتاً شایع ایدرخت سرونازاست که از ضعیف بودن خاصیت تخلخل خاک ایجاد میشود.
تکثیر سرو ناز با دانه، در اسفند ماه و یا قلمه در خاک شنی، در شهریور ماه و در گلخانه صورت می‌گیرد. سرو ناز در سن ‪ ۱۰‬سالگی شروع به تولید مخروط و تخم می‌کند و دوره تخم‌بندی آن تقریبا همه ساله‌است. قوه نامیه تخم‌ها ضعیف بوده ولی دوام حیاتی آنها بین ۴-۱ سال است. از آنجایی‌که تقریباً تخم‌ها فاقد قوه نامیه هستند این مسئله باید در میزان تخم مصرفی درواحد سطح در هنگام کاشت مورد توجه قرار گیرد. میوه‌ها را از قسمت خارجی تاج جمع آوری می‌کنند. بهتر است که میوه‌ها را پس از چیدن برای حدود ۲ ماه در محیطی با دمای معتدل نگهدای نمود.